Nauka

Co pamięta pies? Cz. 1

img_10276_okularyPopularna prasa lubi krzyczeć o tym czego dowodzą najnowsze badania naukowe. Niestety na ogół po dokładnym przyjrzeniu się prasowym doniesieniom, albo artykułowi naukowemu, na którym oparta jest wzmianka w gazecie, okazuje się, że dziennikarz nie zna się na tym, o czym pisze. Często wyniki badań nie udowadniają, a jedynie sugerują, albo udowadniają, ale coś o wiele mniej przełomowego i spektakularnego niż sugerowałby nagłówek w gazecie. Ofiarą tego rodzaju plotek stała się ostatnio pamięć epizodyczna, którą jakoby odkryto u psów. Poniżej w dwuczęściowym artykule wyjaśniam czym jest pamięć epizodyczna, dlaczego nie możemy o niej mówić w przypadku psów oraz co wiemy o pamięci epizodycznopodobnej u psów.

Pamięć epizodyczna

Badania nad ludzką pamięcią przyniosły nam klasyczny podział na pamięć krótkotrwałą (operacyjną) i długotrwałą. Z kolei pamięć długotrwałą dzieli się na niedeklaratywną, która odpowiada za wykonywanie znanych nam czynności oraz deklaratywną (jawną, świadomą). W pamięci deklaratywnej wyróżniamy jej dwa rodzaje: pamięć semantyczną odpowiedzialną za ogólną wiedzę o świecie, czyli różnego rodzaju fakty i reguły oraz pamięć epizodyczną, w której przechowywane są osobiste doświadczenia i wydarzenia z życia jednostki (Tulving, 1985; Trojan 2013). Różnice pomiędzy pamięcią semantyczną i epizodyczną można określić jako różnicę pomiędzy tym, co się wie, a tym, co się pamięta (Zentall, 2013). Należy jednak wziąć pod uwagę, że choć pamięć semantyczna i epizodyczna tworzą dwa odrębne systemy, to jednak działające razem, co może potęgować trudności z odróżnieniem ich od siebie (Tulving, 2002).

pamiec

Podział pamięci. Opracowanie własne na podstawie: Tulvinga (1985), Trojana (2013), Sperlinga (1960).

Na ogół przyjmuje się, że tym, co wyróżnia pamięć epizodyczną jest triada:

– Co? – pamiętanie przebiegu zdarzenia

– Gdzie? – pamiętanie miejsca zdarzenia

– Kiedy? – pamiętanie czasu zdarzenia (Nyberg, McIntosh, Cabeza, Habib, Houle i Tulving, 1996; Zentall, 2013).

(W literaturze anglojęzycznej określana jako WWW, czyli what, where and when.)

Oznacza to, że przypominając sobie konkretne wydarzenia jesteśmy w stanie przedstawić trzy konstytuujące je aspekty. Z własnego doświadczenia wiemy jednak, że nierzadko w naszych wspomnieniach brakuje jednego z tych elementów. Nasza pamięć nie jest tak doskonała jak byśmy chcieli o niej myśleć i, jak wiele aspektów świata, który nas otacza, może być trudna do zdefiniowania.
Aby podkreślić różnicę pomiędzy wiedzą (co, gdzie, kiedy), a pamiętaniem konkretnego wydarzenia (przypominaniem go sobie) Tulving wprowadził jeszcze jeden warunek  – pamięć epizodyczna wymagałaby autonoetycznej świadomości (Tulving, 1985; Suddendorf i Busby, 2003).

maj_2014

Podczas majówki w 2014 roku, w ZOO Praha, Lajka próbowała się bawić z takim śmiesznym dużym kociakiem. Czy miała możliwość zapamiętać to zdarzenie?

Wszystkie wymienione powyżej rodzaje pamięci wyróżniamy u ludzi. Jeżeli chodzi o pozostałe zwierzęta, to nauka stara się przesuwać granice i sprawdzać, istnienie których jej rodzajów można u nich stwierdzić. Najbardziej problematyczna jest pamięć epizodyczna, co do której nie mamy wystarczających dowodów naukowych by orzec, że jakiś gatunek zwierząt poza ludźmi nią dysponuje. Przyjęto, że jest to rodzaj pamięci charakterystyczny dla ludzi, którym nie dysponują inne zwierzęta (Tulving, 1985; Suddendorf i Busby, 2003).

Wymieniane są różne warunki, które powinna spełniać jednostka, by można było uznać, że występuje u niej pamięć epizodyczna (Trojan, 2013):

– posiadanie świadomości introspekcyjnej (samoświadomości subiektywnej)

– posiadanie teorii umysłu

– umiejętność rekonstrukcji linii upływu czasu

– złożone kompetencje językowe

Dlaczego w przypadku psów nie mówimy o pamięci epizodycznej?

Ponieważ psy z różnych przyczyn nie spełniają wszystkich warunków uznawanych za niezbędne do stwierdzenia istnienia u nich pamięci epizodycznej.

Warunki niespełniane przez psy

Najprostszy i niewymagający dodatkowych dowodów jest fakt, że psy nie mają złożonych kompetencji językowych. Pomimo posługiwania się rozbudowanym systemem komunikacji niewerbalnej psy nie posiadają języka i nie ma możliwości nauczenia ich posługiwania się nim choćby w jego prostej formie. Dotychczasowe badania na psach koncentrowały się na uczeniu psa „rozumienia” ludzkiego języka, głównie poprzez wykonywanie wydanych przez człowieka poleceń. Pokazały one między innymi, że psy mogą uczyć się nazw nowych przedmiotów przez fast-mapping, czyli eliminację (Kaminski, Call, i Fisher, 2004), odróżniać przedmioty należące do pewnej kategorii oraz polecenia związane z przedmiotami (Pilley i Reid, 2011). Należy wspomnieć, że wszystkie te eksperymenty były przeprowadzone na psach rasy border collie, powszechnie uznawanych za najbardziej inteligentne i chętne do współpracy z ludźmi.

komunikacja

Nieustannie komunikujemy się z naszymi psami. Czasami dużo do nich mówimy. Niestety, nie jesteśmy w stanie nauczyć ich posługiwania się naszym językiem.

Jeszcze większych problemów nastręcza umiejętność rekonstrukcji linii upływu czasu, szczególnie biorąc pod uwagę, że nawet nie wszystkie społeczności ludzkie w taki sposób porządkują swoje wspomnienia (Zentall, 2013).

Dyskusyjny warunek

Kolejnym zagadnieniem dużo słabiej zbadanym i budzącym wątpliwości jest samoświadomość. Brak naukowych doniesień o tym, by psom udało się przejść popularny „test lustra”, czy „test znaku” (Trojan, 2013). Pozanaukowe próby oraz codzienne doświadczenie właścicieli psów trzymanych w gospodarstwach domowych (gdzie mają one styczność z lustrami) wskazuje jednak, że psy tego rodzaju testu nie przeszłyby pozytywnie.
Nie można jednak na tej podstawie całkowicie wykluczyć formy samoświadomości u psów – może się okazać, że taki sposób badania jest nieadekwatny w stosunku do tego gatunku. Nowe podejście do tego problemu zasugerował Roberto Cazzolla Gatti wykorzystując STSR (sniff test of self-recognition) – alternatywny sposób sprawdzania istnienia samoświadomości u psów opierający się na wykorzystaniu zmysłu węchu, a nie jak do tej pory wzroku (Gatti, 2016). Jego badania wskazywały na istnienie samoświadomości u psów, należy jednak pamiętać, że ze względu na różne ograniczenia (m.in. liczbę psów biorących udział w badaniu) powinniśmy traktować je z pewną ostrożnością, być może jako badania pilotażowe.

wech

Węch jest dla psa bardzo ważnym zmysłem.

Warunek spełniany przez psy

Psy bardzo dobrze radzą sobie w testach, w których dobre wyniki uznaje się za wskazujące na istnienie teorii umysłu, takich jak:

– śledzenie wzroku (Gacsi, Miklosi, Varga, Topal i Csanyi, 2004)

– atrybucja wiedzy (Miklosi, Polgardi, Topal i Csanyi 2000).

Psy przebywające z ludźmi lepiej od innych badanych gatunków radzą sobie z zadaniami związanymi ze wskazywaniem – ręką, nogą, palcem, czy nawet dłonią – co często przypisuje się nie ich naturalnym skłonnościom, ale nauczeniu dokładnego przyglądania się zachowaniu człowieka (Trojan, 2013).

Co dalej?

Wydaje się, że niektóre warunki związane z pamięcią epizodyczną są wręcz niemożliwe do spełnienia przez psy np. złożone kompetencje językowe. Inne, nawet jeśli by istniały u psów, byłyby niewiarygodnie trudne do udowodnienia np. rekonstrukcja linii upływu czasu. Nie możemy jednak zdecydowanie stwierdzić, że wyklucza to całkowicie możliwość pamiętania przez psy konkretnych zdarzeń z ich przeszłości, za to jednak musiałby odpowiadać system nieco inny niż u ludzi.

 

 

Bibliografia

Gacsi, M., Miklosi, A., Varga, O., Topal, J., Csanyi, V. (2004). Are readers of our face readers of our minds? Dogs (Canis familiaris). Applied Animal Behaviour Science, 91, 129-141.

Gatti, R. C. (2016). Self-consciousness: beyond the looking-glass and what dogs found there. Ethology, Ecology, Evolution, 28 (2), 232-240, DOI: 10.1080/03949370.2015.1102777.

Kaminsky, J., Call, J., Fisher, J. (2004). Word learning in a domestic dog: Evidence for fast mapping. Science, 304, 1682-1683.

Miklosi, A., Polgardi, R., Topal, J., Csanyi, V. (2000). Intentional behaviour in dog-human communication: An experimental analysis of “showing” behaviour in in the dog. Animal Cognition, 3, 159-166.

Nyberg, L., McIntosh, A. R., Cabeza, R., Habib, R., Houle, S., Tulving E. (1996). General and specific brain regions involved in encoding and retrieval of events: What, where and when. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 93, 11280-11285.

Pilley, J.W., Reid, A.K. (2011). Border collie comprehends object names as verbal referents. Behavioural Processes, 86, 184-195

Sperling, G. (1960). The information available in brief visual presantation. Psychological Monographs: General and Applied, 74 (11),  1-29, 1960.

Suddendorf, T., Busby, J. (2003). Mental time travel in animals? TRENDS in Cognitive Science, 7 (9), 391-396.

Trojan, M. (2013). Na tropie zwierzęcego umysłu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Tulving, E. (1985). How many memory systems are there? American Psychologist, 40, 385-398.

Tulving, E. (2002). Episodic memory: From mind to brain. Annual Review of Psychology, 53, 1-25.

Zentall, T. R. (2013). Animals Represent the Past and the Future. Evolutionary Psychology, 11 (3), 573-590.

 

Może Ci się spodobać

Brak komentarzy

    Zostaw odpowiedź

    Proszę uzupełnić poniższe działanie: *